Azərbaycan Respublikasında Vergi Rezidentliyi
- Əsas səhifə
- Məqalələr
- Vergitutma
- Azərbaycan Respublikasında Vergi Rezidentliyi
Bu məqalədə Azərbaycan Respublikasında vergi rezidentliyi konsepsiyasını, həm fiziki şəxsin, həm də hüquqi şəxsin vergi rezidentliyini araşdıracağıq və Azərbaycan Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş meyarları və tələbləri vurğulayacağıq.
İlk öncə, vergi rezidentliyinin ümumi anlayışına nəzər yetirmək lazımdır. Vergi rezidentliyi fiziki şəxs və ya qurumun müəyyən bir ölkənin vergi qanunlarına tabe olma statusunu ifadə edir. Azərbaycan “dünya üzrə gəlir” prinsipini tətbiq etdiyi üçün Azərbaycanın vergi rezidentləri öz dünya üzrə gəlirlərinə görə Azərbaycanda vergi ödəməlidirlər. Vergi rezidentliyini anlamaq vacibdir, çünki bu, fiziki şəxs və ya hüquqi şəxsin vergi öhdəliklərinin miqyasını müəyyən edir.
Fiziki Şəxsin Vergi Rezidentliyi
Azərbaycan fiziki şəxslərin vergi rezidentliyini müəyyən etmək üçün əsas metod olaraq “fiziki mövcudluq” metodunu (“mexaniki” testi) tətbiq edir. Azərbaycanda vergi rezidenti hesab olunmaq üçün bir fiziki şəxs bir vergi ilində (yəni, 1 yanvar tarixindən 31 dekabr tarixinədək) ən azı 183 gün Azərbaycanda olmalıdır. Vergi rezidentliyi meyarı qalma məqsədindən (və ya viza növündən) və ya fiziki şəxsin milliyyətindən asılı olmayaraq, yalnız Azərbaycanda fiziki olaraq ən azı 183 gün mövcud olma ilə təmin ediləcəkdir.
Əgər fiziki şəxsin Azərbaycanda qalma müddəti 183 gündən azdırsa, onda bu şəxs aşağıdakı qaydada müəyyən edilmiş meyarlara əsasən Azərbaycan Respublikasının rezidenti hesab olunacaq:
- daimi yaşayış yeri;
- həyati mənafelərinin mərkəzi;
- adətən yaşadığı yer;
- Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığı.
Yuxarıda göstərilən vergi rezidentliyi meyarları əsasında, əgər şəxsin Azərbaycanda daimi yaşayış yeri varsa, o şəxs 183 gündən az Azərbaycanda qaldığı halda belə Azərbaycanın vergi rezidenti hesab olunacaq. Azərbaycanda ev və ya mənzil kimi daimi yaşayış yerinə sahib olmaq və ya icarəyə götürmək vergi rezidentliyi üçün vacib meyardır. Əgər şəxs 183 gün və ya daha çox xarici ölkədə qalırsa və ya xarici ölkədə daimi yaşayış yeri varsa, o şəxs Azərbaycanda vergi rezidenti hesab olunmayacaq.
Vergi rezidentliyi testinin növbəti qaydası “həyati mənafelərinin mərkəzi” meyarıdır. “Həyati mənafelərinin mərkəzi” fiziki şəxsin şəxsi və iqtisadi fəaliyyətlərini həyata keçirdiyi əsas yerə istinad edir. Əgər Azərbaycan fiziki şəxsin biznes, məşğulluq və ya investisiyaları üçün əsas ölkədirsə, bu, Azərbaycanın vergi rezidenti üçün iddiasını gücləndirir. Başqa sözlə, əgər fiziki şəxs 183 gündən az müddət Azərbaycanda və ya xarici ölkədə qalırsa və Azərbaycanda və ya xarici ölkədə “daimi yaşayış yeri” yoxdursa, lakin onun “həyati mənafelərinin mərkəzi” Azərbaycandadırsa, o şəxs Azərbaycanın vergi rezidenti olacaqdır. Əgər həyati mənafelərinin mərkəzi Azərbaycanın ərazilərinə daxil deyilsə, lakin xarici bir dövlət bu mərkəz ola bilərsə, Azərbaycan o şəxsi öz vergi rezidenti hesab etməyəcək.
Növbəti meyar “adətən yaşadığı yer”, əvvəlki meyarlardan fərqli olaraq daha az həlledici sayılır və adətən, o qədər də müntəzəm olmayan və ya nisbətən adət edilmiş bir yaşayış yeri bu meyarın tamamlanması üçün kifayətdir. Buna baxmayaraq yuxarıda qeyd olunan meyarların heç birinin (“183 gün” qaydası, “daimi yaşayış yeri”, “həyati mənafelərinin mərkəzi”) uyğun gəlmədiyi hallarda bu meyarın Azərbaycanda vergi rezidentliyini müəyyən etmək üçün böyük əhəmiyyəti var.
Vergi rezidentliyi meyarlarının sonuncu qaydası vətəndaşlıq sayılır, yəni əgər yuxarıda sadalanan meyarların heç biri başqa heç bir ölkədə tətbiq olunmazsa Azərbaycan vətəndaşlığına malik olmaq vergi rezidentliyi üçün kifayətdir.
Yuxarıdakı izahdan göründüyü kimi, vergi rezidentliyi meyarları “183 gün” tələbi yerinə yetirilmədikdə faktların sınaqdan keçirilməsini və subyektiv qiymətləndirməni tələb edir. Bir neçə ölkə eyni fiziki şəxsi öz vergi rezidenti hesab etdikdə, ikiqat rezidentlik vəziyyəti meydana çıxa bilər. Azərbaycanla ikitərəfli konvensiyalar (müqavilələr) bağlamış ölkələrə gəldikdə, ikili vergi rezidentliyinin aradan qaldırılması üçün standart OECD Vergi Müqaviləsi müddəası tətbiq olunacaq. Azərbaycan Vergi Məcəlləsində müəyyən edilmiş rezidentlik qaydası tətbiq olunan OECD müddəasına uyğundur və bu, müvafiq ikitərəfli ikili vergi müqavilələrində əks olunur.
Vergi rezidenti üçün daha çətin və ağır vəziyyət, ikili vergi rezidentliyi vəziyyətinin meydana çıxdığı halda müvafiq ikili vergi müqaviləsi mövcud olmadıqda ortaya çıxacaq. Belə hallar, hər iki vergi yurisdiksiyasında yaranan məsələlərə dair daxili qanunlara uyğun olaraq həll edilməlidir.
Bəzi müqavilələr, “ikili vətəndaşlıq” və ya hər iki ölkədə “heç bir vətəndaşlıq” vəziyyətlərində, hər iki ölkənin ikiqat vergi rezidentliyi məsələsini qarşılıqlı razılaşma yolu ilə həll etməli olduğunu göstərir. Belə bir razılaşma əldə edilmədikdə, şəxs müqavilə məqsədləri üçün hər hansı bir ölkədə rezident hesab edilməyəcək və bununla müqavilə güzəştlərini itirəcəkdir.
Korporativ vergi rezidentliyi, fiziki şəxslərdən fərqli olaraq, əsasən hüquqi şəxslərin vergi rezidentliyini nəzərdə tutur.
Azərbaycanda korporativ vergi rezidentliyini müəyyən etmək üçün əsas qayda qeydiyyat meyarıdır. Əgər hüquqi şəxs Azərbaycanda qeydiyyatdan keçmişdirsə, o, Azərbaycanda vergi rezidenti hesab olunur.
Bəzi digər yurisdiksiyalarda olduğu kimi, ikinci meyar “idarəetmə yeri”dir. Qeydiyyat ölkəsindən və ya əsas nəzarət orqanlarının yerindən asılı olmayaraq, əgər hüquqi şəxs Azərbaycandan idarə olunursa, o, Azərbaycanda vergi rezidenti hesab olunacaq. “İdarəetmə yeri”, şirkətin idarə edilməsi üçün zəruri olan kommersiya qərarlarının verildiyi və gündəlik praktiki idarəetmənin həyata keçirildiyi əsas yeri nəzərdə tutur.
Fiziki şəxsin vergi rezidentliyində olduğu kimi, ikiqat vergitutma sazişləri həm də ikiqat korporativ vergi rezidentliyi məsələlərini həll etməkdə mühüm rol oynayır. İkiqat rezidentlik hallarında korporativ vergi rezidentliyini müəyyən etmək üçün “faktiki idarəetmə yeri” müvafiq ikiqat vergi sazişində göstərildiyi hallarda tətbiq olunacaq (bütün sazişlər bu müddəanı əks etdirmir).
Qeyd: Bu məqalənin heç bir hissəsi vergi məsləhəti və ya hüquqi rəy kimi qəbul edilməməlidir. Azərbaycanda vergi rezidentliyinin müəyyən edilməsi müvafiq qanunlar və ikiqat vergi sazişləri ilə yanaşı (əgər varsa) faktlar və faktiki halların ətraflı təhlilini tələb edir. Xüsusi hallarda (məsələn, neft-qaz sahəsində) fərqli qaydalar tətbiq oluna bilər. Xüsusilə xarici şəxslər, Azərbaycanda yaşayan və ya işləyən ekspatlar, Azərbaycanla əlaqəsi olan və ya Azərbaycan mənbələrindən gəlir əldə edən şəxslər üçün vergi statusunu və vergi öhdəliklərini müəyyən etmək üçün peşəkar dəstək almağı şiddətlə tövsiyə edirik. Bizimlə əlaqə saxlaya bilərsiniz: [email protected] və ya +994 50 289 89 73.