İşcilərin maddi məsuliyyəti haqqında Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı

 

 

Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyət "Bonus Market" 11 yanvar 2022-ci il tarixli borcun tanınması haqqında abstrakt müqaviləyə əsaslanaraq, E. Balakişiyevdən 8000 manata əsas borc və 1440 manata cərimə olmaqla ümumilikdə 9440 manat məbləğində məbləğin alınmasını tələb edən məhkəməyə müraciət edib. Binəqədi Rayon Məhkəməsi 2 sentyabr 2022-ci il tarixli qərarı ilə iddianı qismən təmin edib və E. Balakişiyevdən 8100 manatın alınması barədə qərar qəbul edib, qalan hissə isə təmin edilməyib. Cavabdehin apellyasiya şikayətinin nəzərdən keçirilməsi zamanı məsələnin müxtəlif mövqeləri olduğu müəyyən edilib. Mübahisə yaradan və məhkəmə praktikasında fərqli mövqelərə səbəb olan problem, əmək münasibətləri çərçivəsində mülki hüquq müqaviləsinin bağlanıb-bağlanamayacağı və işçinin işəgötürənə vurduğu ziyanın borc öhdəliyi müqaviləsi ilə təsdiqlənə bilib-bilməyəcəyi və bu halda ziyanın mövcudluğunu kimlərin sübuta yetirməli olduğu ilə bağlıdır.

 

Mövcud mövqelərdən biri odur ki, əmək münasibətlərində ziyan nəticəsində borcun öhdəliyi müqaviləsinin bağlanması müqavilə azadlığı prinsipindən irəli gəlir və borcu tanıyan şəxs bu borcun necə yarandığını sübuta yetirməkdən azaddır. Digər mövqe isə, əmək münasibətləri çərçivəsində mülki hüquq müqaviləsinin bağlanmasının əmək qanunvericiliyinə zidd olduğunu bildirir. Başqa bir mövqe isə, əmək münasibətləri çərçivəsində ziyanın səbəb olduğu mülki hüquq borcunun öhdəliyi müqaviləsinin bağlanmasının mümkündür, amma borcu tanıyan şəxs ziyanın yaranmasını əmək qanunvericiliyinə uyğun şəkildə rəsmi olaraq sənədləşdirməli və sübuta yetirməlidir.

 

İddiaçının fikrincə, bu müxtəlif mövqelərin mövcudluğu vahid məhkəmə praktikasının formalaşmasına mane olur və hüquq normalarının tətbiqində təxmin edilə bilənliyi və hüquqi müəyyənlik prinsipinin həyata keçirilməsini çətinləşdirir. Buna görə də mübahisəli məsələlərin aydınlaşdırılması və vahid məhkəmə praktikasının formalaşdırılması məqsədilə Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət etmək zərurəti yaranıb.

 

Bundan əlavə, Konstitusiya Məhkəməsi vurğulayıb ki, mülki hüquq müqaviləsinin, o cümlədən borcun tanınması haqqında abstrakt müqavilənin bağlanması işçinin işəgötürənə vurduğu ziyanın ödənilməsini istisna edir. Məhkəmə həmçinin işəgötürənə ziyanın ödənilməsi üçün məhkəməyə müraciət etmək hüququnu təsdiqləyib, iş münasibətlərinin dayandırılmasının təqsirli tərəfi maddi məsuliyyətdən azad etmədiyini göstərib.

 

Əmək münasibətləri yalnız əmək müqaviləsi əsasında yaranır və bu müqavilə çərçivəsində tənzimlənir. Bu prinsip həmçinin maddi ziyana dair normaları da əhatə edir. Əmək Məcəlləsinin 199.2-ci maddəsinə əsasən Bir tərəfin digər tərəfə qarşı maddi məsuliyyət daşıması üçün məqsədli və ya ehtiyatsız şəkildə ziyan vurulması hallarında aşağıdakı üç şərtin eyni anda mövcud olması lazımdır:

 

a) Həqiqi ziyanın aşkarlanması;

b) Təqsirkarın hərəkət və ya hərəkətsizliyi qanuna zidd olduğu zaman;

c) Təqsirkarın qanuna zidd hərəkəti ilə nəticə arasında səbəb əlaqəsi mövcuddur.

 

İşəgötürən və işçi arasında qarşılıqlı maddi məsuliyyətin yaranması üçün bu üç şərtin eyni anda mövcud olması vacibdir. Bu məsələ, tərəflərin hüquq və öhdəliklərini əmək hüququ və əmək münasibətlərinin müvafiq prinsipləri çərçivəsində aydınlaşdırmaq üçün əhəmiyyətlidir.

 

Vacib bir məsələ isə odur ki, yalnız əmək münasibətləri Əmək Məcəlləsi ilə tənzimlənmədikdə, Mülki Məcəllənin müddəaları tətbiq oluna bilər. Lakin bu halda, tərəflər arasında əmək münasibətləri Əmək Məcəlləsinin normaları ilə tənzimləndiyindən, Mülki Məcəllənin müddəalarının tətbiqinə mane olur. Bu vəziyyətdə yalnız Əmək Məcəlləsinin müddəaları, xüsusilə də maddi məsuliyyət institutunun müddəaları tətbiq edilməlidir.

 

Nəticə olaraq, işçi tərəfindən işəgötürənə vurulan ziyan halında mülki hüquq müqaviləsinin, o cümlədən borcun tanınması haqqında abstrakt müqavilənin bağlanması istisna edilir. Bundan əlavə, Əmək Məcəlləsinin müvafiq müddəalarına əsasən, əmək münasibətlərinin dayandırılması ziyan vurmuş tərəfi maddi məsuliyyətdən azad etmir və işəgötürən qanunla müəyyən edilmiş qaydada ziyanın ödənilməsi üçün məhkəməyə müraciət etmək hüququna malikdir.